Rodzaje map, czyli jakich typów map używamy na co dzień?

Zanim przejdziemy do odpowiedzi na pytanie jakie istnieją rodzaje map, powinniśmy najpierw odpowiedzieć sobie na bardziej podstawowe pytanie:

Co to jest mapa? 

Każdy z nas w swoim życiu spotkał się przynajmniej raz z jakąś mapą. Jeśli jesteś kierowcą, to niewątpliwie używałeś mapy, czy to w wersji elektronicznej, czy w bardziej tradycyjnej, papierowej. Jeśli jesteś graczem, to mapę spotkałeś zapewne w niejednej grze.

Mapę możesz zobaczyć w centrum handlowym, a nieraz nawet na znakach drogowych. Mapy są wszędzie i towarzyszą nam w wielu czynnościach życia codziennego, już od zarania dziejów.

Najbardziej popularnym rodzajem mapy jest mapa odwzorowująca jakiś obszar na powierzchni ziemi, choć istnieją też mapy, nieba i innych ciał niebieskich. 

Wróćmy jednak na Ziemię. Jako że nasza planeta jest sferą, a dokładnie geoidą, (czyli ma kształt zbliżony do kuli) to odwzorowanie jej elementów na płaskiej powierzchni, takiej jak kartka papieru, czy ekran komputera, może wiązać się z pewnymi trudnościami. Odwzorowanie takie nie będzie nigdy w 100% precyzyjne.

Łatwo to sobie wyobrazić, próbując próbując na przykład owinąć jabłko kartką papieru. Kartka nigdy nie będzie przylegać gładko i dokładnie do sfery jaką jest jabłko. Utworzą się zmarszczki i nierówności, a w niektórych miejscach być może dojdzie do rozerwania papieru.

Problem ten różne odwzorowania kartograficzne rozwiązują w różny sposób. Każde z tych rozwiązań ma swoje wady i zalety.

Kolejną cechą każdej mapy jest skala mapy, najczęściej przedstawiana przy pomocy skali liczbowej. Jest to stosunek proporcji do odwzorowanego terenu.

Ujmując sprawę w maksymalnym uproszczeniu: jeśli elementy na mapie są 100 razy mniejsze niż opisywanego obiektu, to mamy do czynienia z mapą w skali 1:100. Jak łatwo policzyć, na takiej mapie każdy odcinek o rzeczywistej długości kilometra odwzorowany jest na mapie przez odcinek o długości 10 metrów, bo 1000 metrów dzielimy przez 100 (skala) = 10 metrów. 

Innym sposobem obliczania rzeczywistej odległości na mapie w dowolnej skali liczbowej, jest podstawienie w miejsce jedynki, jednego centymetra, na przykład 1: 100 000 co daje 1 cm : 100 000 cm, a to z kolei oznacza, że każdy centymetr na mapie to 1 km w terenie.  

Patrząc na niemal każdą mapę, najlepiej w wydaniu papierowym, możemy zauważyć, że naniesione są na nią różne symbole, znaki i kolory. Każdy symbol czy kolor, może oznaczać coś innego, zależnie od mapy, choć istnieje kilka symboli uniwersalnych, tak zwanych znaków kartograficznych.

Na przykład kota, jest symbolem (punktem na mapie) występującym na bardzo wielu mapach. Najczęściej przyjmuje wygląd dużej kropki i określa lokalizację szczytów, przełęczy, krawędzi urwiska, najniższego punkt depresji czy miejsce zbiegu dwóch rzek.

Kota jest też często używana jako znak wysokości na mapie. Jeśli na mapę naniesiono dużo symboli, to łatwo można się w niej pogubić. Dlatego mądrzy ludzie wymyślili coś, co nazywa się legendą mapy. Legenda mapy, nie ma jednak nic wspólnego z opowieściami o smokach i księżniczkach. 

Legenda mapy opisuje i objaśnia wszystkich ważniejszych symboli na mapie. Niemal każda mapa ma jakąś – większą lub mniejszą, bardziej lub mniej szczegółową – legendę. 

Ostatnią ważną cechą, charakteryzującą mapę, jest szczegółowość odwzorowania. Każda mapa zawiera pewne uproszczenia i uogólnienia. Jest to logiczne, gdyż nie da się odwzorować absolutnie wszystkiego, na przykład całego miasta, z idealną dokładnością, szczególnie na mapach o małej skali, poniżej 1:500 000.

Dlatego kartografowie (kartografia to nauka o mapach, a kartograf to ktoś zajmujący się tą dziedziną zawodowo), tworząc mapę, używają wspomnianych wcześniej symboli oraz wielu uogólnień i uproszczeń, tak aby znaleźć rozsądny kompromis między dokładnością a czytelnością i użytecznością mapy.

Podsumujmy dotychczasowe fakty. 

Czym jest mapa? Jest to graficzne odwzorowanie jakiejś powierzchni lub układu, przy zachowaniu odpowiedniej skali i przy pomocy wybranego odwzorowania kartograficznego. Mapy zawierają też liczne symbole i znaki kartograficzne, które częściowo objaśnia legenda mapy, a częściowo są wynikiem przyjętej konwencji. 

Do stworzenia mapy (w rozpatrywanym przez nas przypadku będzie to odwzorowanie sfery na płaskiej powierzchni), potrzebne jest:

• odwzorowanie kartograficzne, czyli odpowiedni rzut.
• utrzymanie odpowiedniej skali mapy
• użycie symboli opisanych w legendzie mapy
• przyjęcie stopnia uproszczenia odwzorowania 

Elementy mapy, czyli z czego składa się każda (prawie) mapa?

Tutaj sprawa jest dość prosta. Mapa składa się z trzech podstawowych elementów:

• obrazu kartograficznego, czyli treść mapy, jest to główna jej części
• elementów matematycznych (skali, siatki, podziałki, ramki z podziałem stopniowym),
• legendy.

Skala mapy

Wcześniej wspominałem już trochę na temat skali mapy, dzięki czemu wiesz już jak obliczyć skalę mapy. Więcej informacji, na temat obliczania skali mapy znajdziesz pod tym linkiem.

Skala mapy jest jej bardzo ważną cechą, dlatego jednym z ważniejszych podziałów map, jest podział ze względu na skalę. 

Wyróżniamy tutaj 3, podstawowe zakresy:

• mapy wielkoskalowe (skala od 1:100 do 1:10 000)
• mapy średnioskalowe (od 1:20 000 do 1:300 000)
• mapy małoskalowe (poniżej 1:500 000)

Ogólna zasadą jest, że im większa jest skala mapy, tym więcej szczegółów zawiera. Nie jest to jednak zależność absolutna – istnieją także duże mapy o wielkiej skali, takie “na całą ścianę”, które nie zawierają zbyt wielu szczegółów, przedstawiając tylko ogólny zarys terenu.

Podział map ze względu na treść.

Różne rodzaje map, mogą trafić do różnych grup i kategorii, zależnie od sposobu ich podziału. Jednym z najważniejszych sposobów podziału map, jest podział ze względu na treść:

• ogólnogeograficzne
  • topograficzne
  • przeglądowo-topograficzne
  • przeglądowe
• tematyczne
  • społeczno-gospodarcze
  • przyrodnicze, fizycznogeograficzne
  • polityczno-administracyjne

Najważniejsze rodzaje map.

Rodzajów map jest naprawdę wiele, ale w przeważającej większości przypadków, w życiu codziennym, spotykamy się z ich trzema typami.

Mapa polityczna

Głównym zadaniem mapy politycznej jest przedstawienie obszarów państw, miast i innych obszarów administracyjnych, oraz przebiegu granic i położenia terytoriów zależnych – jeśli takie istnieją.

Na mapach politycznych najczęściej pomija się elementy ukształtowania terenu, takie jak wzniesienia i depresje. Pomija się na ogół także sieci kolejowe, drogi czy elementy osadnictwa ludzkiego, choć prawie zawsze naniesione są na mapę polityczną stolice i największe miasta danego kraju czy terytorium.

Mapa geograficzna (ogólnogeograficzna), zwana też czasem mapą fizyczną

Mapa ogólnogeograficzna zawiera większość głównych elementów powierzchni ziemi i jej ukształtowania. Będą to na przykład rzeki i jeziora, zabudowy i lasy, ale także góry i wzniesienia, depresje, kaniony i inne elementy ukształtowania terenu.

Ten rodzaj map jest najbardziej rozpowszechniony i uniwersalny. Umożliwia ogląd najważniejszych cech danego obszaru. Na mapach ogólnogeograficznych, zachowany jest jednakowy stopień względnej szczegółowości. Skala map ogólnogeograficznych mieści się zazwyczaj od 1:250 000 do 1:1 000 000. Jednym z najważniejszych typów map ogólnogeograficznych, jest mapa topograficzna.

Mapa topograficzna

Mapa topograficzna, to mapa przedstawiająca topografię terenu, czyli jego ukształtowanie, z czego najważniejsza jest wysokość nad poziomem morza, czyli tzw. wysokość bezwzględna. Wysokość bezwzględna oznaczana jest skrótem n.p.m., czyli „nad poziomem morza”. Wysokość na mapach topograficznych ukazywana jest przy pomocy izolinii (izohipsa), czyli warstwic (nazwa używana w geodezji) lub poziomic (nazwa używana w kartografii). Są to linie na mapie, łączące punkty o takiej samej wysokości nad poziomem morza. 

Mapa topograficzna, ze względu na stosunkowo dużą ilość szczegółów, może na pierwszy rzut oka wyglądać dość trudna w odczytaniu i interpretacji, szczególnie jeśli teren który przedstawia, jest zróżnicowany pod względem ukształtowania i wysokości. 

Żeby się w tym łatwo połapać, wystarczy pamiętać jedną, generalną zasadę: im linie poziomic są bliżej siebie, tym stok jest bardziej stromy. I odwrotnie: im linie poziomic są od siebie bardziej oddalone, tym stok wzniesienia jest łagodniejszy. 

Mapa topograficzna, przedstawia na ogół nie tylko naturalne elementy ukształtowania terenu, ale także wszystkie, ważne elementy sztuczne. Zaliczyć do nich można na przykład budynki i zabudowania, kanały melioracyjne, sztuczne zbiorniki wodne, drogi, linie kolejowe oraz nazwy miast i wszelkie inne ważne i charakterystyczne punkty terenu.

Mniej popularne rodzaje map

Oprócz wymienionych wyżej najpopularniejszych i najważniejszych rodzajów map, w różnych zastosowaniach możemy spotkać się niejednokrotnie z innymi, mniej popularnymi typami map.

Można je podzielić według bardzo różnych kryteriów i systematyk, które różnią się nie tylko pod względem zastosowania i sposobu odwzorowania terenu, ale są nawet zależne od kraju w którym zostały sporządzone. 

Poniżej wymienione zostały najważniejsze z pozostałych typów map, wraz z ich krótką charakterystyką.

Mapa O-T

Jedna z najbardziej klasycznych map, której korzenie sięgają wczesnego średniowiecza. Przedstawia ona cały, ówcześnie znany świat, oblany ze wszystkich stron wodami oceanów.

Mapa akustyczna

Mapa akustyczna pokazuje wybrany obszar, najczęściej aglomeracji miejskiej, w celu wyznaczenia rejonów spokojnych i o podwyższonym stężeniu hałasu, spowodowanego przez ruch drogowy, kolejowy i przemysł. Mapy takie mogą być użyte przy wycenie wartości nieruchomości. W rejonach o podwyższonym poziomie hałasu, na przykład w pobliżu linii kolejowych, ceny nieruchomości mogą być niższe, niż w rejonach spokojnych. 

Mapa batymetryczna

Jest to mapa, której zadaniem jest przedstawienie głębokości i ukształtowania dna w zbiornikach wodnych, w tym także w oceanach. 

Mapa drogowa

Jest to mapa która skupia się głównie na przedstawieniu sieci dróg służących do połączeń kołowych w wybranym obszarze, wraz z ich oznaczeniami lokalnymi i międzynarodowymi.

Często także na mapach drogowych pokazane są odległości między poszczególnymi miastami, oraz elementy istotne z punktu widzenia osoby podróżującej, na przykład turysty.

Mogą to być motele, hostele i hotele, atrakcje turystyczne, parkingi, stacje benzynowe itp. Jednocześnie pominięte są takie elementy jak ukształtowanie terenu, a niektóre elementy topografii, takie jak rzeki lub lasy, pokazane są w sposób uproszczony i schematyczny.

Mapa geologiczna

Na mapie geologicznej, jak sama nazwa wskazuje, pokazane są najczęściej w dużym uproszczeniu, treść geologiczna. Najczęściej jest to wiek skał, rzadziej ich rodzaj. Poszczególne skały wyróżnione są kontrastującymi ze sobą kolorami, zgodnie z przyjęta konwencją.

Mapa gospodarcza nadleśnictwa

Jest to mapa w skali 1:5000, stworzona i użytkowana na potrzeby gospodarki leśnej. Dzięki niej można określić powierzchnię i stan lasu, jego granice, znaki, numery, drogi itp. 

Mapa przeglądowa lasu

Mapa ta stworzona jest na podstawie mapy topograficznej, w skali 1:25 000 oraz mapy gospodarczej. Na jej podstawie wykonuje się inne, ważne mapy związane z gospodarka leśną:

• mapy przeglądowe drzewostanów,
• mapy przeglądowe cięć i powierzchni niezalesionych,
• mapy przeglądowe siedlisk,
• mapy ochrony lasu,
• mapy ochrony przeciwpożarowej,
• mapy zagospodarowania turystycznego,
• mapy projektu sieci dróg, melioracji wodnej, zabudowy potoków i budownictwa ogólnego.

Mapa górnicza

Mapa górnicza może przedstawiać jeden z ważnych aspektów związanych z wydobyciem surowców: powierzchnię złoża, wyrobiska oraz geologię złóż. 

Mapa hipsometryczna

Jest to jedna z map w kategorii map ogólnogeograficznych, na której przy pomocy poziomic i barw, odwzorowano ukształtowanie powierzchni. Na mapie hipsometrycznej można z łatwością wyróżnić wszelkiego rodzaju wypukłości, takie jak góry, wyżyny i niziny oraz wklęśnięcia terenu, w tym doliny i kotliny. Mapę hipsometryczną uważa się za najbardziej odpowiednią do nauki geografii. 

Mapa kodów pocztowych

Mapa kodów pocztowych przedstawia podział jakiegoś kraju lub innego regionu (na przykład Polski) z podziałem na obszary lub lokalizacje o jednakowym kodzie pocztowym.

Mapa kolejowa

Mapa przedstawiająca infrastrukturę kolejową, wraz z oznaczeniem jej parametrów, takich jak maksymalna prędkość, elektryfikacja trakcji, szerokość torów, liczba torów, kategoria linii kolejowej. Może także pokazywać elementy infrastruktury, takie jak przejazdy kolejowe, tunele i inne. Niektóre mapy kolejowe pokazują też linie historyczne i planowane.

Mapa kreskowa

Kreskowanie (inaczej szrafowanie) było kiedyś metodą oznaczania zbocz gór na mapach, obecnie już się tego w tym celu nie stosuje. Dzięki różnemu kierunkowi szrafowania, oraz różnej grubości i wzorowi kresek, można otrzymać zróżnicowane efekty graficzne.

Dzięki takiemu rozwiązaniu, możliwe jest ograniczenie kosztów wytworzenia mapy, eliminując konieczność drukowania jej w różnych kolorach. Kolory na mapie kreskowej można zastąpić odpowiednio ułożonym wzorem kreskowania. Dzięki umiejętnemu szrafowaniu można odwzorować nawet obiekty trójwymiarowe. 

Mapa lotnicza

Mapa lotnicza używana jest do prawidłowej nawigacji samolotu, fachowo nazywanego “statkiem powietrznym”. Dobre opanowanie przez pilota umiejętności korzystania z mapy, jest jednym z podstawowych warunków bezpieczeństwa lotu.

Większość map lotniczych odwzorowana jest w tak zwanym rzucie Merkatora, który mimo że nie odwzorowuje prawidłowo wielkości, to pozwala na bezpieczna nawigację, ze względu na zachowanie prawidłowych kątów, co umożliwia nawigację przy pomocy kompasu.

Mapa morska

Mapa morska służy głównie do bezpiecznej nawigacji podczas żeglugi morskiej. Jest graficznym odzwierciedleniem powierzchni morza, wraz z linią brzegową, prądami i pływami morskimi, głębokością i ukształtowaniem dna morskiego, portami morskimi oraz mostami.

Tak samo jak w przypadku mapy lotniczej, umiejętność bezbłędnego korzystania z mapy, jest warunkiem bezpiecznej i pewnej nawigacji. Tak samo też, jak w przypadku mapy lotniczej, oraz niemal każdej mapy nawigacyjnej, używa się tu rzutu Merkatora

Mapa nieba

Mapa ta jest przedstawieniem na płaszczyźnie, obrazu gwieździstego nieba. Jest to jeden z najstarszych rodzajów map, jednak w starożytności ograniczano się głównie do umieszczenia na niej podstawowych gwiazd, wchodzących w skład gwiazdozbiorów zodiaku.

Gwiazdy na mapie nieba przedstawia się symbolami zależnymi od stopnia ich jasności. Siatka odwzorowań kartograficznych naniesiona na tę mapę, służy do określenia współrzędnych astronomicznych ciał niebieskich, czyli do wyznaczenia ich deklinacji i rektastencji.

Ze względów technicznych, skala na mapie nieba pokazywana jest w mierze kątowej.

Mapa numeryczna

Mapa numeryczna, czyli mapa w formie cyfrowej, zrewolucjonizowała kartografię i inne dziedziny pokrewne. Przykładem mapy numerycznej mogą być Mapy Google. Mapy cyfrowe mają wiele niewątpliwych przewag nad mapami analogowymi.

Można je na bieżąco aktualizować. Posiadają też zmienną skalę, dzięki czemu można – zależnie od potrzeb – przybliżyć lub oddalić analizowany fragment, zwiększając lub zmniejszając szczegółowość odwzorowania. Dzięki postępowi i miniaturyzacji elektroniki, można przechowywać bardzo duże zbiory map na stosunkowo niewielkich nośnikach.

Wadą map numerycznych jest konieczność posiadania odpowiedniego i zasilanego prądem elektrycznym urządzenia umożliwiającego ich odczytanie, podczas gdy mapa w wersji papierowej, nie wymaga żadnego, dodatkowego oprzyrządowania.

Mapy numeryczne, dzięki zastosowaniu grafiki wektorowej nie tracą jakości wraz ze zmiana skali. 

Mapa plastyczna

Mapa plastyczna jest trójwymiarowym odwzorowaniem jakiegoś obszaru, najczęściej górzystego. Mapy takie powstawały już kilkaset lat temu i były najczęściej rzeźbione.

Taka rzeźbiona mapa plastyczna, po pomalowaniu stawała się często dziełem sztuki.

Dziś mapy plastyczne tworzy się często przy pomocy odlewów, na frezarkach CNC, a ostatnio także przy pomocy drukarek 3D.

Mapa plastyczna w przeciwieństwie do map dwuwymiarowych, posiada dwie skale: poziomą i pionową, czyli horyzontalną i wertykalną. 

Mapa pogody

Mapa pogody, zwana inaczej mapą synoptyczną, przedstawia aktualny stan pogody na wybranym obszarze. Dane do tworzenia i aktualizowania mapy pogody, pobierane są ze stacji synoptycznych. Dzięki mapom synoptycznym, możliwe jest prognozowanie (z pewnym prawdopodobieństwem) pogody.

Mapa przeglądowa

Mapa przeglądowa ukazuje najczęściej rozległe obszary, często całe kraje lub nawet kontynenty. Jest to więc na ogół mapa małoskalowa i wykonywana w skali mniejszej niż 1:200 000

Mapa stref czasowych

Mapa stref czasowych przedstawia – zgodnie ze swoją nazwą – podział świata na strefy czasowe. 

Mapa trzęsień ziemi

Mapa trzęsień ziemi przedstawia dane zebrane ze stacji sejsmicznych, z podziałem na epicentra wywołane działalnością wulkanów, bądź ruchami płyt tektonicznych.

Mapa turystyczna

Mapy turystyczne tworzone są z myślą o rekreacji. Zawierają dużo danych istotnych dla działalności związanych typowo z turystyką. Zawierają informacje ogólnogeograficzne, oraz topograficzne. Umieszcza się też na nich charakterystyczne punkty orientacyjne i topograficzne, oraz miejsca atrakcyjne ze względów turystycznych i rozrywkowych.

Ważnym elementem każdej mapy turystycznej są szlaki turystyczne, obiekty noclegowe i szacunkowe czasy przejścia między poszczególnymi atrakcjami. 

Mapa w orientacji południowej

Specyficznym typem mapy jest mapa o orientacji południowej. Jej główną cechą jest odwrócenie kierunku w osi góra-dół, tak że biegun południowy znajduje się u góry, a biegun północny na dole.

Historycznie mapy w orientacji południowej stosowane były dość często, jednak od czasów astronoma Ptolemeusza (II w p.n.e.) przyjęła się powszechnie aktualnie obowiązująca konwencja, czyli orientacja północna.

Jeśli chciałbyś dowiedzieć się więcej na temat kierunków geograficznych oraz jak znaleźć kierunek północny w terenie, zajrzyj do artykułu na ten temat: kierunki geograficzne.

Mapa wielkoskalowa

Przedstawia na ogół niewielki obszar, przedstawiony w różnych skalach, dzięki czemu można przyjrzeć się przedstawionemu terenowi z różnym stopniem dokładności i szczegółowości. Większośc map cyfrowych jest mapami wieloskalowymi, umożliwiającymi płynną zmianę skali przez powiększanie i pomniejszanie.

Mapa zasadnicza

Mapa zasadnicza nazywana jest też Podstawową Mapą Polski i jest opracowaniem geodezyjno-kartograficznym, obejmującym swoim zasięgiem całą powierzchnię Polski.

Mapa ta jest wzorem referencyjnym dla innych map. Służy celom ewidencyjnym, gospodarczym, planistycznym i strategicznym. Na podstawie mapy zasadniczej wykonywane są inne opracowania kartograficzne, które służą do celów komercyjnych np. projektowych czy budowlanych.

Mappa mundi

Mappa mundi znaczy dosłownie “płótno świata”, jako że pierwsze mapy tego typu przedstawiane były na płótnie właśnie. Jest to jedna z pierwszych map, tworzonych we wczesnym średniowieczu, przedstawiająca cały zarys ówczesnego świata, otoczonego wodami morskimi.

Mapp mundi przedstawiana była w orientacji wschód-zachód a jej centrum była Jerozolima. Obraz i odwzorowanie kształtów na tej mapie był mocno zniekształcony.

Powyższe wyliczenie to tylko część z dostępnych rodzajów map. Ich wybór do niniejszego opracowania był dość subiektywny. Prawda jest taka że istnieje nieskończona liczba typów map. Istnieje też ogromna różnorodność w systematyce i podziale map. 

Mam jednak nadzieję, że powyższy artykuł choć trochę naświetlił Ci temat i wiesz już nieco więcej o rodzajach i typach map.

5 1 głos

Ocena Artykułu

Zobacz także

• 

  Popularne rodzaje ognisk. 8 typów ognisk, które…